Είσοδος Ιερού

Περιγραφή

Η κύρια Είσοδος του Ιερού της Ελευσίνας βρισκόταν ανέκαθεν στο βόρειο τμήμα του, στην περιοχή την οποία σήμερα οριοθετούν τα δύο Ρωμαϊκά Προπύλαια. Παρά τις μεταβολές που επήλθαν ανά οικοδομική φάση, είναι αξιοσημείωτο ότι για σχεδόν 9 αιώνες (αρχές 5^ου αι. π.Χ. έως τέλη 4^ου αι. μ.Χ.) το Ιερό διέθετε ουσιαστικά δύο πύλες εισόδου στις ίδιες πάντα θέσεις: i) μια εξωτερική, στην θέση των Μεγάλων Προπυλαίων, και ii) μια εσωτερική, στην θέση των Μικρών Προπυλαίων.

Η οικοδομική ιστορία της περιοχής της Εισόδου συνοψίζεται εν συντομία στα ακόλουθα:

Κατά την Πεισιστράτεια περίοδο, που το Ιερό και η πόλη περικλείσθηκαν εντός ισχυρού αμυντικού τείχους, την κύρια Είσοδο του Ιερού αποτελούσε ο αφανής πλέον Βόρειος Πυλώνας (καλύπτεται από τα Μικρά Προπύλαια). Την θέση του υπαγορεύουν με σαφήνεια τόσο ο Πύργος Η18 που τον προστάτευε, όσο και η χάραξη της Ιεράς Οδού η οποία διερχόταν από αυτόν οδηγώντας προς το Τελεστήριο. Εξωτερικά του Πυλώνα το Πεισιστράτειο τείχος, καμπτόμενο προς τα ανατολικά, συνέχιζε την πορεία του μέχρι τον γωνιαίο Πύργο Η17 (αφανής καθώς καλύπτεται από τα Μεγάλα Προπύλαια), όπου καμπτόταν εκ νέου κατά περίπου 90° και συνέχιζε προς τα βορειοδυτικά καταλήγοντας στις Άστυδε Πύλες. Στα βορειοδυτικά του Βόρειου Πυλώνα εκτεινόταν ο μεγάλος βοηθητικός χώρος του Ιερού που περιλάμβανε μια σειρά από δημόσια κτίσματα, με πλησιέστερο τον Πεισιστράτειο Σιρό, ο οποίος αποτελούσε χώρο αποθήκευσης των προσφερόμενων στη θεά Δήμητρα πρώτων σιτηρών (των επονομαζόμενων “απαρχών”). Πλησίον της εισόδου του Σιρού ξεκινούσε με βορειοδυτική διεύθυνση η Οδός Ιερού, η οποία τελικά κατέληγε στις Άστυδε Πύλες.

Κατά το πρώτο μισό του 5^ου αι. π.Χ. το Ιερό επεκτάθηκε προς τα βορειοανατολικά μέσω της προσθήκης δεύτερου βοηθητικού χώρου, ο οποίος περικλειόταν εντός του νέου εξωτερικού ανατολικού τείχους. Στην συμβολή του νέου αυτού τείχους με το Πεισιστράτειο τείχος (πλησίον του Πύργου Η17) κατασκευάστηκε ο νέος εξωτερικός Βόρειος Πυλώνας, τα ίχνη του οποίου δυστυχώς καλύπτονται ολοσχερώς από τα Μεγάλα Προπύλαια. O παλαιός Βόρειος Πυλώνας εξακολούθησε να υφίσταται παίζοντας πια τον ρόλο της εσωτερικής εισόδου του κυρίως χώρου του Ιερού (Τελεστήριο και Ιερά Αυλή), ο οποίος διαχωριζόταν σαφώς από τους δύο βοηθητικούς χώρους.

Κατά το δεύτερο μισό του 5^ου αι. π.Χ., στην θέση του Πεισιστράτειου Βόρειου Πυλώνα ανεγέρθηκε το Πρόπυλο Δήμητρας και Κόρης, το οποίο συνέχισε να αποτελεί την βασική είσοδο του κατ’ εξοχήν Ιερού, έως ότου αντικαταστάθηκε από τα Μικρά Προπύλαια τον 1^ο αι. π.Χ.. Ακόμη και μετά την ανέγερση των Μεγάλων Προπυλαίων στην θέση του εξωτερικού Βόρειου Πυλώνα, τον 2^ο αι. μ.Χ., τα Μικρά Προπύλαια παρέμεναν η κύρια πύλη εισόδου προς τον κυρίως χώρο του Ιερού, όπως ακριβώς ίσχυε και για τις δύο προγενέστερες πύλες στην συγκεκριμένη θέση. Η Οδός Ιερού παρέμεινε σε χρήση μέχρι τα τέλη της ρωμαϊκής περιόδου, διατηρώντας σταθερή την διεύθυνση και το πλάτος της, αλλά με σταδιακά ανυψούμενη στάθμη της επιφάνειας του δαπέδου της.

Στα μέσα του 3^ου αι. μ.Χ., κατασκευάστηκε το ισχυρό υστερορωμαϊκό τείχος στην συνέχεια του δυτικού ορίου των Μεγάλων Προπυλαίων (αποκόπτοντας τμήμα του πρώτου βοηθητικού χώρου του Ιερού), και ενισχύθηκε αμυντικά η πρόσοψή τους. Η περιοχή της Εισόδου διατήρησε αυτή την μορφή μέχρι την οριστική διακοπή της λειτουργίας του Ιερού στα τέλη του 4^ου αι. μ.Χ..

Ορθοφωτογραφία της ευρύτερης περιοχής της Εισόδου του Ιερού τον Μάιο του 2019 [Β. Μπάκας & Σ. Γεσαφίδης, Τμήμα Αποτυπώσεων, Γεωπληροφορικής και Κτηματολογίου ΔΕΤΥΜΕΑ, ΥΠΠΟΑ]: [1] Μεγάλα Προπύλαια, [2] Υστερορωμαϊκό τείχος, [3] Πεισιστράτειο τείχος, [4] Οδός Ιερού, [5] Πεισιστράτειος Σιρός, [6] Μικρά Προπύλαια, [7] Πεισιστράτειος Πύργος Η18, και [8] Πλουτώνειο.

Υφιστάμενη κατάσταση

Έχοντας διασχίσει τα Μεγάλα Προπύλαια (εξωτερική πύλη), η πρόσβαση των επισκεπτών προς το εσωτερικό του Ιερού πραγματοποιείται σήμερα μέσω μιας μικρής ξύλινης γέφυρας (πλάτους 2.40m), η οποία κατασκευάστηκε στο μέσον περίπου του νότιου ορίου τους την δεκαετία του 1990.

Η περιοχή δυτικά της γέφυρας έχει την μορφή ανοικτού σκάμματος με έντονες ανισοσταθμίες, εντός του οποίου βρίσκεται πληθώρα ατάκτως εναποτεθειμένων διάσπαρτων αρχιτεκτονικών μελών. Στο χαμηλότερο επίπεδο με δυσκολία ξεχωρίζει το εξέχουσας σημασίας σκέλος του Πεισιστράτειου τείχους, ανάμεσα στους δύο (αποτελούμενους από διάσπαρτα μέλη) “τοίχους αντιστήριξης” των ανασκαφέων. Οι συγκεκριμένοι τοίχοι (ύψους 1.85m ο δυτικός και 2.50m ο ανατολικός) κατασκευάστηκαν εκατέρωθεν του τείχους στις αρχές της δεκαετίας του 1930, με στόχο την συγκράτηση των χωμάτων.

Η περιοχή ανατολικά της γέφυρας παραμένει καταχωμένη (συγκράτηση γαιών μέσω του ανατολικού “τοίχου αντιστήριξης”), διαμορφώνοντας ένα συνεχές επίπεδο με ανεπαίσθητα ανηφορική κλίση προς το Νότο, έως τις μαρμάρινες βαθμίδες των Μικρών Προπυλαίων.

Στα δυτικά ο χώρος της Εισόδου οριοθετείται από το υστερορωμαϊκό τείχος, το οποίο εξακολουθεί να σώζεται σχεδόν ακέραιο. Στο νότιο όριο του σκάμματος, σε σχετικά μικρή απόσταση από την βορειοδυτική γωνία των Μικρών Προπυλαίων, βρίσκεται το ανατολικότερο τμήμα του Πεισιστράτειου Σιρού (μήκους 9m), το οποίο έχει αποκοπεί από το υπόλοιπο κτίσμα λόγω της ανέγερσης του υστερορωμαϊκού τείχους. Μπροστά από τον εξαιρετικά επιμελώς κατασκευασμένο βόρειο τοίχο του Σιρού, υπάρχει το ανατολικό τμήμα της Οδού Ιερού η οποία επίσης συνεχίζει πέραν του υστερορωμαϊκού τείχους. Παρά την παρουσία δεκάδων διάσπαρτων αρχιτεκτονικών μελών εν είδει σωρού, εξακολουθούν να διακρίνονται τα σωζόμενα τμήματα των ρωμαϊκών δεξαμενών (υδατοστεγανό δάπεδο & τοίχοι) που είχαν κατασκευαστεί επί του αρχικού κτίσματος.

Εξερχόμενος από την περιοχή της Εισόδου, διαμέσου των Μικρών Προπυλαίων (εσωτερική πύλη), ο επισκέπτης εισέρχεται ουσιαστικά στον κυρίως χώρο του Ιερού της Ελευσίνας.

Στόχοι της επέμβασης

Η αναδιαμόρφωση της Εισόδου στοχεύει κυρίως στην κατανόηση του χώρου από τους επισκέπτες, και στην βελτίωση του τρόπου πρόσβασής τους προς το εσωτερικό του Ιερού. Η συνύπαρξη οικοδομικών φάσεων σε διάφορες υψομετρικές στάθμες, καθώς και η παρουσία περισσότερων από 340 διάσπαρτων μελών, δημιουργούν σύγχυση και καθιστούν την περιοχή μή αναγνώσιμη. Ενώ, η δίοδος μέσω της στενής ξύλινης γέφυρας δεν διευκολύνει επαρκώς την ροή των επισκεπτών, και σίγουρα δεν αρμόζει σε έναν χώρο με την λαμπρότητα του Ιερού της Ελευσίνας.

Τα δύο επιβλητικά Ρωμαϊκά Προπύλαια κυριαρχούν, καθώς βρίσκονται σε αισθητά υψηλότερη στάθμη σε σχέση με τα σωζόμενα κτίσματα προηγούμενων περιόδων (υψομετρική διαφορά 1.14m-1.49m συγκριτικά με την Πεισιστράτεια φάση). Επομένως, θα ήταν πρακτικά αδύνατο να αποκατασταθεί η στάθμη λειτουργίας οποιασδήποτε άλλης οικοδομικής φάσης. Αποφασίστηκε, λοιπόν, η αποκατάσταση της ενότητας της δεσπόζουσας ρωμαϊκής φάσης, φροντίζοντας ταυτόχρονα για την ανάδειξη των σημαντικότερων καταλοίπων προγενέστερων φάσεων. Προβάλλοντας τις δύο αυτές στάθμες θα γίνεται, με έμμεσο τρόπο, φανερό στον χώρο το πέρασμα των αιώνων και των ανθρώπων.

Οι βασικότεροι στόχοι της επέμβασης συνοψίζονται ως εξής:

αποκατάσταση του μεγαλύτερου τμήματος της ενιαίας “πλατείας” που υπήρχε μεταξύ Μεγάλων και Μικρών Προπυλαίων στα τέλη του 2ου αι. μ.Χ., μέσω κατάλληλα σχεδιασμένης κατάχωσης/ εξυγίανσης της περιοχής
απόδοση του συνόλου της νότιας όψης των Μεγάλων Προπυλαίων
διαπλάτυνση της πρόσβασης των επισκεπτών προς το εσωτερικό του Ιερού και εξασφάλιση επαρκούς χώρου για την άνετη κίνησή τους
ανάδειξη τμήματος του καμπτόμενου σκέλους του Πεισιστράτειου τείχους, το οποίο παίζει καθοριστικό ρόλο στην κατανόηση της χάραξης και της έκτασης του Πεισιστράτειου περιβόλου
ανάδειξη του Πεισιστράτειου Σιρού
ανάδειξη της Οδού Ιερού, συμβάλλοντας στην κατανόηση της συνέχισής της πέραν του υστερορωμαϊκού τείχους το οποίο σήμερα την αποκόπτει
διαμόρφωση ορύγματος ανάδειξης με περιμετρικά κατακόρυφα μέτωπα, ώστε να προσομοιάζει σε ανασκαφικό όρυγμα το οποίο λειτουργεί ως μια “καταπακτή” που άνοιξε στον χρόνο, αφήνοντας εμφανή ως μάρτυρες τα κατάλοιπα προγενέστερων φάσεων
βελτίωση της αναγνωσιμότητας των δύο αρχαίων διαδρομών οι οποίες σχετίζονται με την πρόσβαση: α) στον κυρίως χώρο του Ιερού μέσω των Μικρών Προπυλαίων, και β) στον βοηθητικό χώρο της ανατολικής επέκτασης του Ιερού

Η μελέτη της περιοχής επέμβασης

Στο πλαίσιο του έργου, το 2020 εκπονήθηκε και εγκρίθηκε ομόφωνα από το ΚΑΣ η «Οριστική μελέτη για την προστασία και ανάδειξη της Εισόδου (χώρου μεταξύ Μεγάλων και Μικρών Προπυλαίων) του Ιερού της Ελευσίνας» . Για την σύνταξη της μελέτης εργάστηκαν η Αικατερίνη-Άννα Μανωλεδάκη, Πολιτικός Μηχ. – M.Sc., η Αγγελική Μάρκου, Αρχιτέκτων Μηχ. – M.Sc. και η Ελένη-Εύα Τουμπακάρη, Δρ. Πολιτικός Μηχ. στην ΔΑΑΜ, υπεύθυνη του έργου. Αντικείμενο της μελέτης αποτελεί η αναγνώριση και τεκμηρίωση της οικοδομικής εξέλιξης της περιοχής της Εισόδου και, ακολούθως, ο σχεδιασμός της προστασίας και ανάδειξης αυτής.

Τεκμηρίωση

Διερευνήθηκε, αποδελτιώθηκε και μελετήθηκε λεπτομερώς η εγχώρια και διεθνής βιβλιογραφία η οποία σχετίζεται με τις ανασκαφικές έρευνες στην ευρύτερη περιοχή της Εισόδου, ενώ, παράλληλα, συγκεντρώθηκε πολύτιμο φωτογραφικό υλικό. Έγινε αντιπαραβολή και σύνθεση των πληροφοριών που αντλήθηκαν, και για πρώτη φορά επιχειρήθηκε να δοθεί ένα συνεκτικό και συνοπτικό πλαίσιο για την κατανόηση της ανασκαφικής ιστορίας της περιοχής, της σκοπιμότητας των επιμέρους διερευνήσεων, αλλά και της εξέλιξης των ερμηνειών. Τελικό αποτέλεσμα αυτής της προσπάθειας αποτελεί ο Συνθετικός Πίνακας με όλα τα στοιχεία των ανασκαφών, και το σχέδιο αναγνώρισης των οικοδομικών φάσεων στις οποίες ανήκουν τα σωζόμενα κτίσματα.

Η περιοχή της Εισόδου ανασκάφηκε επανειλημμένα, με τις σχετικές ερμηνείες (κυρίως σε όρους χρονολόγησης) συχνά να είναι αντικρουόμενες. Η πρώτη απόπειρα ανασκαφικής έρευνας έγινε το 1860 από τον F. Lenormant, όμως σύντομα εγκαταλείφθηκε λόγω αντικειμενικών δυσκολιών. Οι συστηματικές έρευνες στην περιοχή ουσιαστικά ξεκίνησαν το 1885 υπό την αιγίδα της Εν Αθήναις Αρχαιολογικής Εταιρείας. Επικεφαλής του εγχειρήματος αρχικά ανέλαβε ο Δ. Φίλιος (1885-1893), και στην συνέχεια ο Κ. Κουρουνιώτης (1918-1920 και 1931-1935). Αδιαμφισβήτητη ήταν η συνεισφορά των συνεργατών τους, W. Dörpfeld και Ι. Τραυλού αντίστοιχα, οι οποίοι −εκτός των άλλων− εκπονούσαν τα σχέδια αποτύπωσης των ευρημάτων. Όπως μαρτυρούν οι φωτογραφίες της εποχής, εντυπωσιακές ήταν οι μεταβολές που επέφεραν στην περιοχή οι εργασίες απομάκρυνσης τεράστιου όγκου διάσπαρτων μελών (υπό την διεύθυνση του Φίλιου), τα οποία μέχρι τότε κάλυπταν σχεδόν ολοσχερώς τα Προπύλαια.

Επίσης, στο πλαίσιο της τεκμηρίωσης πραγματοποιήθηκε για πρώτη φορά λεπτομερής σχεδιαστική αποτύπωση της περιοχής επέμβασης. Τα γραμμικά σχέδια (κάτοψη και τομές) προέκυψαν βάσει επεξεργασίας του τρισδιάστατου ψηφιακού μοντέλου των Β. Μπάκα και Σ. Γεσαφίδη της ΔΕΤΥΜΕΑ, ΥΠΠΟΑ.

Σχεδιασμός – πρόταση επεμβάσεων

Οι προτεινόμενες επεμβάσεις αναδιαμόρφωσης της περιοχής της Εισόδου περιλαμβάνουν:

α) την ανέλκυση και απομάκρυνση του συνόλου των διάσπαρτων αρχιτεκτονικών μελών που βρίσκονται μεταξύ υστερορωμαϊκού τείχους και δυτικού “τοίχου αντιστήριξης” των ανασκαφέων, συμπεριλαμβανομένων των μελών που απαρτίζουν τον ίδιο τον τοίχο. (Η εργασία αυτή βρίσκεται σε εξέλιξη από τον Ιούνιο του 2019)

β) την κατάργηση/ αποξήλωση της ξύλινης γέφυρας στο νότιο όριο των Μεγάλων Προπυλαίων, και ακολούθως την ανέλκυση και απομάκρυνση μόνο των ολιγάριθμων μελών που συνθέτουν το βορειότερο τμήμα του ανατολικού “τοίχου αντιστήριξης” των ανασκαφέων

γ) τον ανασχεδιασμό/ διαπλάτυνση της πρόσβασης των επισκεπτών προς το εσωτερικό του Ιερού μέσω:

της κατάχωσης του βορειότερου τμήματος του σκάμματος που εκτείνεται στα δυτικά του ανατολικού “τοίχου αντιστήριξης” των ανασκαφέων, φροντίζοντας ωστόσο να παραμείνουν εμφανή τα αξιολογότερα κατάλοιπα προγενέστερων φάσεων μέσω της διαμόρφωσης κατάλληλου ορύγματος για την ανάδειξή τους
της εξυγίανσης της ανώτερης ζώνης (πάχους 20cm) της υφιστάμενης επίχωσης στην περιοχή ανατολικά του ανατολικού “τοίχου αντιστήριξης” των ανασκαφέων. Για λόγους ομοιομορφίας θα εφαρμοστούν όλα τα προβλεπόμενα για την τελική στρώση της περιοχής κατάχωσης (υλικό και τρόπος υλοποίησης)

δ) την τακτοποίηση, μετά την ολοκλήρωση των παραπάνω εργασιών, επιλεγμένων αρχιτεκτονικών μελών προερχόμενων από το μνημείο των Μεγάλων Προπυλαίων, στο βορειοδυτικό όριο της επιχωμένης περιοχής, κατά μήκος του υστερορωμαϊκού τείχους

ε) την τακτοποίηση των υπολοίπων διάσπαρτων μελών στην βορειοδυτική πτέρυγα της Ρωμαϊκής Στοάς που περικλείει την Ρωμαϊκή Αυλή. (Η εργασία αυτή βρίσκεται σε εξέλιξη από τον Οκτώβριο του 2019, σύμφωνα με την σχετική μελέτη διευθέτησης)

Μετά την ολοκλήρωση των επεμβάσεων, η διαμορφωμένη ενιαία “πλατεία” μεταξύ των δύο Προπυλαίων θα έχει συνολική έκταση 253m². Το πλάτος του διαδρόμου κατά μήκος του νότιου ορίου των Μεγάλων Προπυλαίων θα φτάνει τα 7.20m, επιτυγχάνοντας θεαματική διαπλάτυνση της πρόσβασης προς το εσωτερικό του Ιερού. Τα όρια του ορύγματος επιλέχθηκαν ώστε να εξυπηρετούν κατά κύριο λόγο την ανάδειξη του Πεισιστράτειου τείχους, του Πεισιστράτειου Σιρού και της Οδού Ιερού. Βασική απαίτηση ήταν να παραμείνει εμφανές το Πεισιστράτειο τείχος σε ικανό μήκος εκατέρωθεν του σημείου καμπής του, και να διασφαλιστεί η καλύτερη δυνατή θέαση των εξωτερικών παρειών του. Η τελική επιφάνεια της περιοχής κατάχωσης－εξυγίανσης πρόκειται να διαμορφωθεί με κλίση της τάξεως του 1%, ώστε να προσαρμόζεται πλήρως στην ανισοσταθμία που υπάρχει μεταξύ Μεγάλων και Μικρών Προπυλαίων.

Σχηματική τρισδιάστατη παρουσίαση της πρότασης αναδιαμόρφωσης της Εισόδου. [επεξεργασία εικόνας (από τον Μ. Σιγάλα, σχεδιαστή της ΔΑΑΜ) που εξήχθη από το τρισδιάστατο ψηφιακό μοντέλο των Β. Μπάκα & Σ. Γεσαφίδη, Τμήμα Αποτυπώσεων, Γεωπληροφορικής και Κτηματολογίου ΔΕΤΥΜΕΑ, ΥΠΠΟΑ]

Σχέδια πρότασης κατάχωσης της περιοχής μεταξύ Μεγάλων και Μικρών Προπυλαίων: Τομή Β-Β κάθετα στα Μεγάλα Προπύλαια, Τομή Ε-Ε παράλληλα προς τα Μεγάλα Προπύλαια, και Κάτοψη.

Για τον σχεδιασμό της κατάχωσης εκπονήθηκε ειδική γεωτεχνική μελέτη, από την εταιρεία ΕΔΑΦΟΣ Σύμβουλοι Μηχανικοί Α.Ε., η οποία το 2020 εγκρίθηκε ομόφωνα από το ΚΑΣ. Λόγω των ανισοσταθμιών που επικρατούν στο σκάμμα και της κατάχωσης μέρους του σκέλους του Πεισιστράτειου τείχους, δεν υπάρχει ένα ενιαίο απαιτούμενο ύψος επίχωσης (κατά τόπους φτάνει έως τα 2.70m, ενώ υπάρχουν περιοχές όπου δεν ξεπερνά το 1.30m). Εφόσον παντού το ύψος των περιμετρικών κατακόρυφων μετώπων υπερβαίνει το 1m, είναι επιβεβλημένη η διαμόρφωσή τους με κατασκευή οπλισμένου επιχώματος. Ως υλικό επίχωσης θα χρησιμοποιηθεί θραυστή άμμος λατομείου η οποία θα συμπυκνώνεται ανά στρώσεις, ενώ, όπου απαιτείται, θα γίνεται ενσωμάτωση κατάλληλων γεωπλεγμάτων.

Η εμφανής τελική στρώση του επιχώματος (και η στρώση εξυγίανσης στο ανατολικό τμήμα της περιοχής) θα έχει πάχος τουλάχιστον 20cm, γαιώδη σύσταση και υφή, και θα αποτελείται από κατάλληλης χρωματικής απόχρωσης κοκκώδες υλικό. Η διαμόρφωση των τελικών όψεων των κατακόρυφων μετώπων θα γίνεται με επίπαση ελαφρώς οπλισμένου ειδικού κονιάματος, μέσου πάχους 5cm. Χάρη στη σύνθεση και τον τρόπο εφαρμογής του, τα μέτωπα θα εναρμονίζονται χρωματικά με την τελική στρώση και θα διαθέτουν όψη και υφή φυσικού εδάφους, προσομοιάζοντας κατά το δυνατόν σε μέτωπα ανασκαφικού ορύγματος.

Κάτοψη προτεινόμενου τρόπου εφαρμογής της κατάχωσης της περιοχής μεταξύ Μεγάλων και Μικρών Προπυλαίων, στην οποία απεικονίζονται τα όρια του οπλισμένου επιχώματος και της περιοχής εξυγίανσης. [Ντουνιάς-Λυμπέρης-Γκίκας, Σχεδιασμός καταχώσεων, Σχέδιο ΟΔ.1: Κάτοψη κατάχωσης Εισόδου]

Η μελέτη της Ρ. Στοάς

Όσο προχωρούν οι εργασίες ανέλκυσης στο σκάμμα της Εισόδου, αποκαλύπτονται ολοένα και περισσότερα διάσπαρτα μέλη τα οποία ήταν πλήρως καταχωμένα, οδηγώντας αναγκαστικά σε συνεχόμενες τροποποιήσεις/ προσαρμογές της μελέτης διευθέτησής τους. Στο πλαίσιο του έργου εκπονήθηκε το 2019 η «Μελέτη μεταφοράς διάσπαρτων μελών προερχόμενων από τον χώρο μεταξύ Μεγάλων & Μικρών Προπυλαίων & προσωρινής τοποθέτησης αυτών στην Ρωμαϊκή Στοά» , και το 2020 η «Μελέτη τακτοποίησης διάσπαρτων μελών προερχόμενων από τον χώρο μεταξύ Μεγάλων & Μικρών Προπυλαίων» . Στην παρούσα φάση, η μελέτη της Ρ. Στοάς επικαιροποιείται, εκ νέου, προκειμένου να εισαχθεί στο ΚΑΣ για έγκριση.

Κάτοψη πρότασης για την τοποθέτηση των διάσπαρτων μελών της Εισόδου στην ευρύτερη περιοχή της Ρωμαϊκής Στοάς.

Πρόταση για την τακτοποίηση επιλεγμένων διάσπαρτων μελών στο βορειοδυτικό όριο της περιοχής της Εισόδου, μετά την ολοκλήρωση των εργασιών αναδιαμόρφωσης.

Εργασίες ανέλκυσης διάσπαρτων αρχιτεκτονικών μελών

Τον Ιούνιο του 2019 ξεκίνησαν οι εργασίες ανέλκυσης και απομάκρυνσης διάσπαρτων αρχιτεκτονικών μελών από τον χώρο μεταξύ Μεγάλων και Μικρών Προπυλαίων. Προαπαιτούμενο ήταν η προμήθεια του αναγκαίου εξοπλισμού ανύψωσης και μετακίνησης, και η κατασκευή των κύριων ξύλινων επιφανειών κίνησης (διάδρομοι και πλατφόρμες) για την μετακίνηση των μελών. O σχεδιασμός των εργασιών πραγματοποιήθηκε στο πλαίσιο της Μελέτης εργοταξίου, λαμβάνοντας υπόψιν κατά κύριο λόγο το βάρος των μελών, την θέση εύρεσής τους, την απόσταση από τον χώρο οριστικής διευθέτησής τους, και τις αντικειμενικές δυσκολίες λόγω ύπαρξης ανισοσταθμιών. Τα μέλη βρέθηκαν είτε σε άμεση επαφή είτε σε πολύ κοντινές μεταξύ τους αποστάσεις, με αποτέλεσμα η διαδικασία ανέλκυσής τους να είναι ιδιαιτέρως επίπονη και χρονοβόρα. Προκειμένου να εξασφαλιστεί τόσο η απρόσκοπτη λειτουργία του εργοταξίου (ανέλκυση μελών) όσο και η αναγνώριση/ τεκμηρίωση αυτών, έχουν διαμορφωθεί 6 χώροι προσωρινής απόθεσης, με συνολική έκταση της τάξεως των 91m².

Η διαδοχή εργασιών που ακολουθείται για την διαχείριση των διάσπαρτων μελών της Εισόδου έχει ως εξής:

α) Φάση ανέλκυσης από την θέση εύρεσης: το μέλος ανυψώνεται με την χρήση κατάλληλου −για την κατηγορία του βάρους του− ανυψωτικού συστήματος (μονοράγι με χειροκίνητο παλάγκο φ.ι. 3tn ή 5tn) και ακολούθως εναποτίθεται επί της πλησιέστερης ξύλινης πλατφόρμας/ διαδρόμου. Για την προσπέλαση των μεγάλων ανισοσταθμιών του αναγλύφου, αποφασίστηκε η χρήση τουλάχιστον δύο επιμέρους ανυψωτικών διατάξεων, μία σε κάθε ένα εκ των βασικών επιπέδων του σκάμματος.

β) Φάση μετακίνησης σε χώρο προσωρινής απόθεσης ή/και οριστικής τοποθέτησης: το μέλος μετακινείται διαμέσου των διαμορφωμένων ξύλινων επιφανειών κίνησης, με την βοήθεια κατάλληλου −για την κατηγορία του βάρους του− συστήματος μετακίνησης (για βάρος έως 2500kg: χειροκίνητο παλετοφόρο, ενώ για βάρος 2500kg έως 5000kg: τροχήλατη πλατφόρμα βαρέως τύπου). Σημειώνεται ότι στην συγκεκριμένη φάση πραγματοποιείται και η αναγκαία καθέλκυση του μέλους στον ξύλινο διάδρομο του επιπέδου της Ρ. Αυλής, με την χρήση του σταθερού μονοραγίου που βρίσκεται εγκατεστημένο νοτιοδυτικά της κρηπίδας των Μεγάλων Προπυλαίων.

γ) Φάση τελικής διευθέτησης: το μέλος τοποθετείται στην οριστική του θέση και πάλι μέσω κατάλληλου −για την κατηγορία βάρους του− ανυψωτικού συστήματος. Για την στήριξή του χρησιμοποιείται ικανός κάθε φορά αριθμός κυβολίθων γκρίζου χρώματος και διαστάσεων 20x10x6cm, με παρέμβλημα γεωυφάσματος.

Η επικρατούσα κατάσταση στην περιοχή της Εισόδου έχει πλέον μεταβληθεί σημαντικά, καθώς έχουν ήδη ανελκυστεί και απομακρυνθεί 214 διάσπαρτα μέλη (και περισσότερα από 200 θραύσματα). Από αυτά, τα 160 μέλη βρέθηκαν στον βασικό χώρο του σκάμματος και τα υπόλοιπα 54 μέλη αποτελούσαν τον δυτικό “τοίχο αντιστήριξης” των ανασκαφέων, ο οποίος έχει αποδομηθεί πλήρως.

Διάγραμμα εξέλιξης των εργασιών ανέλκυσης και απομάκρυνσης διάσπαρτων μελών από την περιοχή της Εισόδου (μεταξύ Μεγάλων και Μικρών Προπυλαίων), έως τον Οκτώβριο του 2021

Χρονολόγιο έργου

Μεταβολή περιοχής Εισόδου με την πρόοδο των εργασιών ανέλκυσης

Φωτογραφική τεκμηρίωση των μεταβολών που επήλθαν στην περιοχή μεταξύ Μεγάλων και Μικρών Προπυλαίων με την πρόοδο των εργασιών ανέλκυσης και απομάκρυνσης διάσπαρτων αρχιτεκτονικών μελών:

Εργασίες διαχείρισης χαρακτηριστικών διάσπαρτων μελών

Μέλος 606

Πρόκειται για τον ογκωδέστατο ορθοστάτη των μακρών τοίχων των Μεγάλων Προπυλαίων (βάρους άνω των 4.8tn). Το διάστημα 24/06/2020 έως 02/07/2020 πραγματοποιήθηκαν, με την σειρά:

α) Εργασίες συμπύκνωσης θραυστής άμμου λατομείου στην θέση οριστικής τοποθέτησης του μέλους, με την βοήθεια μηχανοκίνητου εξοπλισμού μικρής δυναμικότητας (κατσικιού). Προς αποφυγή πρόκλησης φθορών στο γειτονικό υστερορωμαϊκό τείχος, η συμπύκνωση στη ζώνη πλησίον της ανατολικής του παρειάς έγινε με χρήση χειροκίνητου εξοπλισμού. [Αικ.-Α. Μανωλεδάκη]

β) Εργασίες στησίματος και εξασφάλισης με αντιρήδες των δύο εν παραλλήλω διατάξεων μονοραγίου (φ.ι. 4tn) για την ανέλκυση και μετακίνηση του μέλους προς την θέση οριστικής τοποθέτησής του. [Α. Μάρκου]

γ) Εργασίες ανέλκυσης του μέλους με την βοήθεια δύο εν παραλλήλω διατάξεων μονοραγίου και δύο χειροκίνητων παλαγκο-φορείων. [Αικ.-Α. Μανωλεδάκη]

δ) Εργασίες σταδιακής μετακίνησης των δύο διατάξεων μονοραγίου, κατά 1.2m προς τα δυτικά, για την οριστική τοποθέτηση του μέλους. [Αικ.-Α. Μανωλεδάκη]

ε) Εργασίες αλφαδιάσματος των 4 τραβερτινικών στηριγμάτων, για την έδραση του μέλους, και οριστικής τοποθέτησής του με την βοήθεια δύο εν παραλλήλω διατάξεων μονοραγίου. [Αικ.-Α. Μανωλεδάκη]

στ) Απόψεις (από το Βορρά και την Ανατολή) του μέλους στην οριστική του θέση, πλησίον του υστερορωμαϊκού τείχους. [Αικ.-Α. Μανωλεδάκη]

Μέλος 665

Πρόκειται για την μεγαλύτερη, έως τώρα, ανευρεθείσα δοκό των Μεγάλων Προπυλαίων (σωζόμενου μήκους 2.90m και βάρους άνω των 3.5tn). Το διάστημα 21/10/2020 έως 04/11/2020 πραγματοποιήθηκαν:

α) Εργασίες στησίματος, ενίσχυσης της ακαμψίας και εξασφάλισης με αντιρήδες των δύο εν σειρά διατάξεων μονοραγίου (φ.ι. 4tn) για την ανέλκυση του μέλους. [Αικ.-Α. Μανωλεδάκη]

β) Εργασίες ανέλκυσης του μέλους με την βοήθεια δύο εν σειρά διατάξεων μονοραγίου και δύο χειροκίνητων παλαγκο-φορείων. [Αικ.-Α. Μανωλεδάκη]

γ) Εργασίες μετακίνησης του μέλους από το σκάμμα Εισόδου προς την Ρ. Στοά με την βοήθεια τροχήλατης πλατφόρμας βαρέως τύπου και διάταξης μονοραγίου. [Αικ.-Α. Μανωλεδάκη]

δ) Εργασίες οριστικής τοποθέτησης του μέλους στην Ρ. Στοά με την βοήθεια διάταξης μονοραγίου. [Αικ.-Α. Μανωλεδάκη]

Μέλος 932

Πρόκειται για ενεπίγραφο επιστύλιο, με σωζόμενα ίχνη 4 γραμμάτων, το οποίο πιθανότατα ανήκει στα Μεγάλα Προπύλαια (βάρους άνω των 2.1tn). Το διάστημα 20/09/2021 έως 23/09/2021 πραγματοποιήθηκαν, με την σειρά:

α) Εργασίες ανέλκυσης του μέλους με την βοήθεια διάταξης μονοραγίου. [Αικ.-Α. Μανωλεδάκη]

β) Εργασίες μετακίνησης του μέλους από το σκάμμα Εισόδου προς την Ρ. Στοά με την βοήθεια τροχήλατης πλατφόρμας βαρέως τύπου και διάταξης μονοραγίου. [Αικ.-Α. Μανωλεδάκη]

γ) Εργασίες στησίματος−εξασφάλισης με αντιρήδες της διατάξης μονοραγίου (φ.ι. 4tn), και τοποθέτησης χειροκίνητου παλαγκο-φορείου επ’ αυτής, για την οριστική διευθέτηση του μέλους στην Ρ. Στοά. [Αικ.-Α. Μανωλεδάκη]

δ) Εργασίες οριστικής τοποθέτησης του μέλους στην Ρ. Στοά με την βοήθεια τροχήλατης πλατφόρμας βαρέως τύπου και διάταξης μονοραγίου. [Αικ.-Α. Μανωλεδάκη]